Vergiler nazirinin mushaviri Xaqani Abdullayev Azerbaycanda aparilan vergi islahatlarinin ilkin neticeleri ile bagli "Report"a musahibe verib:

- Xeqani muellim, artiq 6 aydir ki, biznes yenilenmish Vergi Mecellesi ile ishleyir. Vergiler Nazirliyinin son gunlerde aciqladigi gostericiler fiskal sahede ciddi nailiyyetlerin elde olunduguna delalet edir. Bu, vergi islahatlarinin semereliliyinin gostericisidirmi? Bu gun biznesin yeni yanashmalara adaptasiya edildiyini soylemek mumkundurmu?

- 2019-cu il butovlukde hem iqtisadiyyatda, hem de sosial siyasetde koklu deyishiklikler ve islahatlarla zengin bir ildir. Aparilan iqtisadi siyaset ve davamli islahatlarin neticesi olaraq milli iqtisadiyyatin shaxelenmesi, qeyri-neft sektorunun ve regionlarin tarazli inkishafi suretlenib, olkemizde elverishli biznes ve investisiya muhiti temin edilib. Olke iqtisadiyyati dayaniqli inkishaf dinamikasini saxlayir, xarici riskler ve cagirishlar sheraitinde yuksek sabitlik numayish etdirir. Azerbaycan 2019-cu ile yeni, sosial-iqtisadi inkishafin temin edilmesi sahesinde daha iddiali bir hedeflerle daxil olub. Bu hedeflerin muhum bir hissesi olkenin fiskal orqanlari, o cumleden vergi sistemi ile baglidir.

Vergi daxilolmalari iqtisadiyyatda bash veren proseslerin, bir nov, "guzgu"sudur. Bu dinamikada iqtisadi artimin, elbette ki, muhum bir payi vardir. Eyni zamanda, vergi daxilolmalarinin suretlenen artim dinamikasi iqtisadiyyatda ehemiyyetli sheffaflashma proseslerinin bash verdiyini tesdiq edir. Oten dovrde vergi siyasetinde ve vergi inzibatciliginda aparilmish islahatlar da oz musbet neticelerini vermekdedir.

İqtisadi gostericileri sherh etmezden once bu prosesin evveline qayitmaq isterdim. Cunki islahatlarin felsefesi, onun qisa ve uzunmuddetli hedefleri baximindan haradan bashladigimizi ve hansi noqteye geldiyimizi aydin gormeliyik.

Hele 2018-ci ilde aparilacaq vergi islahatlarinin esas istiqametleri muzakire edilerken, vergi xidmetinin rehberliyi bu prosesde sahibkarlarin ictimai teshkilatlari, ekspert cemiyyeti ile six emekdashliq etmeye qerar verdi. Her sheyden evvel bunu qebul etmek lazimdir ki, islahatlar prosesi birterefli aparila bilmez. Siz qarshi terefi dinlemeden, movcud problemleri qebul edib onlarin helline calishmadan her hansi netice elde ede bilmezsiniz. Bu baximdan, islahatlarin ugurlu olmasi ucun tetbiq olunacaq deyishiklikler, onlarin meqsedi, vergi orqanlarinin gelecek yanashmasi vergitutma prosesinin terefi olan sahibkarlarla genish muzakire edilmeli idi. Ona gore de bu sahede cox feal kommunikasiya prosesi heyata kecirildi.

İslahatlarin ilkin anonsu verilerken bu deyishiklikler, yeni yanashmalar derhal qebul edilmedi. Sheffaf munasibetlerin qurulacagini, vergi orqanlarinin ucotun qurulmasi ve dovriyyelerin sheffaflashdirilmasi ile bagli teleblerinin muveqqeti, sadece bir kampaniya xarakteri dashiyacagini guman edenler var idi. Hetta bezi hallarda buna muqavimet de gosterilirdi: qiymetlerin artacagi, bizim hele sheffaflashmaya hazir olmadigimiz barede fikirler seslenirdi.

Vergi islahatlarin heyata kecirilmesine cenab Prezidentin siyasi desteyi sayesinde nail olundu. Nazirler Kabinetinin 2018-ci ilin doqquz ayinin sosial-iqtisadi inkishafinin yekunlarina hesr olunmush iclasindaki cixishinda dovletimizin bashcisi "kolge iqtisadiyyati"nin yaratdigi fesadlarin aradan qaldirilmasi, sheffafligin temin edilmesi, vergiden yayinmanin qarshisinin alinmasi, bazarda saglam reqabetin temin edilmesi istiqametinde tedbirlerin gorulmesi ile bagli muvafiq gosterishlerini verdi ve belelikle, vergi qanunvericiliyine deyishiklikler paketi qisa muddetde hazirlanaraq hokumete ve parlamente teqdim olundu.

2019-cu ilin ilk 6 ayindan sonra ilkin reqemlerin ve meyillerin tehlili bu qerarin duzgun addim oldugunu bir daha gosterir. "Kolge iqtisadiyyati"nin miqyasinin azaldilmasi, biznesin fealiyyetinin ve gelirlerin leqallashdirilmasi sahesinde atilan addimlar iqtisadi baximdan her hansi fesadlar yaratmadan oz musbet neticelerini vermekdedir. Bu, bir daha gosterir ki, biznes leqal fealiyyet gostermeye, saglam reqabet sheraitinde ishlemeye meyillidir. Reqabetin temin edilmesi, qanunsuz sahibkarligin qarshisinin alinmasi, leqal fealiyyetin vergi stimullashdirilmasi mexanizmlerinin tetbiqi sheraitinde biznes sheffaflashma cagirishlarina musbet reaksiya verir. Butun bunlar onu demeye esas verir ki, biznes adaptasiya prosesinden ugurla kecmekdedir.

Dogrudur, vergi orqanlarinin sheffafligin temin edilmesi ile bagli yeni teleblerinden hec de her kes razi deyil. Gelirlerini tam shekilde beyan etmek istemeyenlerin sayi hele de coxdur ve iller boyu beyan edilmeyen gelirler hesabina menfeet elde edenler bununla asanliqla vidalashmaq istemirler. Bezen onlarin sesi gur gele biler, lakin hesab edirem ki, bu, muveqqeti haldir. Vergiler Nazirliyinin rehberliyi defelerle bu fikri vurgulayib ve men yeniden onu seslendirmek isteyirem: kohne verdishler deyishmelidir ve bunun geriye yolu yoxdur. Sheffafliq zencivari bir prosesdir. Helqenin bir terefinde bashlayan proses butun helqeni ehate edecekdir. Tedricen, yavash-yavash, lakin donmez bir shekilde biznesin fealiyyeti tam leqallashacaqdir.

Leqallashma saglam muhit, saglam reqabet sheraitidir ve bu, tekce yerli istehsalcilar ucun deyil, xarici investorlar ucun de ehemiyyetli amildir. Avropa İttifaqi olkelerinden olan investorlar arasinda aparilan sorgunun neticelerine esaslanaraq, 2019-cu il uzre tertib edilmish "Biznes muhiti hesabati"nda ecnebi sermayeciler Azerbaycanin vergi sisteminde aparilan islahatlari yuksek qiymetlendirib ve qarshidaki dovrde de vergi siyasetinin ve islahatlarinin hokumetin esas gundeliyinde qalmasinin vacibliyini vurgulayiblar. "Kolge iqtisadiyyati" investoru her hansi olkeye sermaye yatirmaqdan cekindiren ilk 3 amil sirasina daxildir. Bizim vezifemiz bazardaki saglam reqabet muhitini temin etmek, qanunsuz ve "yalanci" sahibkarlarin yaratdigi edaletsiz reqabet sheraitinin legv edilmesine nail olmaqdir.

Vergi siyaseti biznesi sixishdirmaga deyil, onun inkishafina, genishlenmesine ve boyumesine xidmet edir. Bele bir postulat var: "Vergini yigmirlar, onu odeyirler". Vergi orqanlari biznesin gelir elde etmesinde, daha yaxshi ishlemesinde, daha cox qazanmasinda ve fayda goturmesinde maraqli olan terefdir. Cunki netice etibarile, bu, dovlet budcesine elave gelirlerin yaranmasina getirib cixarir. Bu gun biznesle aparilan terefdashliq ve etimad yanashmasi oz neticelerini vermekdedir.

Dovlet budcesinde neft gelirlerinden asili olmayan yeni gelir menbelerinin bazasinin genishlenmesi dovletimize elave maliyye imkanlari yaradir ve muhum sosial-iqtisadi layiheleri maliyyeleshdirmeye imkan verir. Bu baximdan, tekce 2019-cu ilde qebul edilmish bir nece muhum sosial destek paketini xatirlamaq kifayetdir: ehalinin banklara olan borclarinin tenzimlenmesi; sosial muavinetlerin ve bir cox sahelerde emek haqlarinin esasli artimi; minimum emekhaqqinin ehemiyyetli shekilde artirilmasi ve s. ozluyunde boyuk maliyye yuku dashiyan qerarlardir. En esasi da odur ki, butun bu layihelerin maliyye yuku neft gelirlerinin ve ya Neft Fondunun vesaitleri hesabina deyil, umumilikde olke iqtisadiyyatinda elde olunmush artimin, fiskal tedbirlerin neticesi kimi dovlet budcesine elave daxilolmalar hesabina oz hellini tapib. Bu ise bir daha tesdiq edir ki, cenab Prezidentin de defelerle qeyd etdiyi kimi, iqtisadi sahede ugurlarimiz vetendashlarimizin heyat seviyyesinde, dovletin apardigi sosial destek siyasetinde oz eksini tapir.

- İlkin neticeler vergi daxilolmalarinda suretlenen artim dinamikasina delalet edir. Tehliller neyi gosterir?

- Vergi qanunvericiliyine edilmish deyishiklikler, vergi yukunun ve "kolge iqtisadiyyati"nin miqyasinin azaldilmasina yoneldilmish koklu islahatlarin heyata kecirilmesi sheratinde cari ilin 6 ayinda oten ilin muvafiq dovru ile muqayisede qeyri-neft sektorundan vergi daxilolmalarinin nominal artim tempi (14,3%) qeyri-neft-qaz sektorunda UDM-in nominal artim tempini (7,9%) 1,8 defe usteleyib. Vergi daxilolmalarinin vergitutmanin iqtisadi bazasi olan UDM ile muqayisede ustun artim dinamikasi vergi tutulan dovriyyelerin "agarmasi" prosesinin suretlenmesine, habele vergi nezaretinin ve vergi inzibatciliginin keyfiyyetinin yukselmesine delalet edir. Butovlukde, 2019-cu ilin ilk 6 ayinda vergi daxilolmalari 3.339,4 milyon manat proqnoza qarshi 3.632,8 milyon manat ve ya 108,8% seviyyesinde icra olunub (proqnozdan elave 293,4 milyon manat vergi yigilib). Daxilolmanin meblegi evvelki ilin muvafiq dovrune nisbeten 7,4% ve ya 250,2 milyon manat artib.

Daxilolmalarin strukturuna nezer yetirsek, gorerik ki, dovlet budcesine elave gelirlerin muhum payi qeyri-neft-qaz sektorundan odenilen vergilerin yuksek artim dinamikasi ile baglidir. Bu sektordan elave vergi daxilolmalari fiskal dayaniqligin guclenmesine munbit sherait yaradib. Cari ilin birinci yarisinda qeyri-neft-qaz sektoru uzre dovlet budcesine proqnozdan elave 280 milyon manata yaxin vesait daxil olub. Umumi daxilolmada qeyri-neft-qaz sektorunun xususi cekisi oten ilin muvafiq dovrundeki 65,8%-den 70,1%-e yukselib.

Ozel sektorun da vergi daxilolmalarinda ishtirak seviyyesinin yukselmesi mushahide olunmaqdadir. Neft-qaz sektoruna xidmet eden subpodratci shirketler uzre daxilolmalar nezere alinmadan, qeyri-neft-qaz sektoru uzre daxilolmalar 14,5% artaraq 2.075,8 milyon manat olub ve bu sahedeki artim tempi qeyri-neft sektorunda UDM-in nominal artim tempini (7,9%) 1,8 defe usteleyib. Qeyd olunan amil nezere alinmadan, qeyri-neft-qaz sektoru uzre daxilolmanin cemi daxilolmada xususi cekisi 53,6%den 57,1%e yukselib. Qeyri-neft-qaz sektorunun ozel bolmesi uzre daxilolmalar 15,9% ve ya 269,1 milyon manat artaraq 1.959 milyon manat teshkil edib ki, bunun da sektor uzre daxilolmada xususi cekisi 75,9%den 77%e qalxib.Neft-qaz sektoruna xidmet eden subpodratci shirketler uzre daxilolmalar nezere alinmadan, qeyri-neft-qaz sektorunun ozel bolmesi uzre daxilolmalar 16,7% ve ya 213.0 milyon manat artaraq 1.489,6 milyon manat teshkil edib, bunun sektor uzre daxilolmada xususi cekisi 57,3%den 58,5%e yukselib. Qeyd olunan amil nezere alinmadan, qeyri-neft-qaz sektorunun ozel bolmesi uzre daxilolmalarin artim tempi qeyri-neft sektorunda UDM-in nominal artim tempini (7,9%) 2,1 defe usteleyib.

Nezere almaq lazimdir ki, bu dinamika sahibkarligin inkishafinin suretlenmesi meqsedile yeni vergi stimullarinin tetbiqi sheraitinde mushahide olunur. Qeyri-neft-qaz sektorundan vergi daxilolmalari uzre proqnozun yuksek icra seviyyesi ve artim dinamikasinin iqtisadi artimla muqayisede ehemiyyetli derecede yuxari olmasi dovlet budcesinin fiskal dayaniqliginin guclendirilmesine ve qeyri-neft budce kesirinin azaldilmasina yoneldilmish yeni budce qaydalarinin effektiv tetbiqine imkan verir.

- Xeqani muellim, iqtisadiyyatin hansi saheleri uzre daxilolmalarda daha cox artim mushahide olunur? Vergi orqanlarinin gostericileri neye ishare edir?

- Apardigimiz tehliller gosterir ki, oten 6 ayda qeyri-neft-qaz sektorunun butun fealiyyet sahelerinde, habele regionlardan vergi daxilolmalari artmaqdadir. Bu dovrde daxilolmalarda en yuksek artim templeri rabitede (+48%), bank ve sigortada (+45%), perakende ticaretde (+27%), neqliyyatda (+23%) ve xidmet sahesinde (+21%) mushahide olunmushdur. Yuksek artim dinamikasi, hemcinin, tediyye novleri uzre de mushahide edilmekdedir. Xususile qeyri-neft-qaz sektoru uzre gostericilere diqqet yetirsek, gorerik ki, EDV-de 18% artim var. Bu, EDV-ye celb olunan dovriyyelerin artimi ile baglidir. Buna tesir eden esas amiller ise heyata kecirilen vergi islahatlari, olkedeki umumi iqtisadi artim ve elbette ki, sheffaflashma prosesleridir.

"Agarma" indikatorlari muessiselerin rentabellik gostericilerinde ve zerere cixan muessiselerin sayinin azalmasinda mushahide olunur. Sahibkarlar gelirlerini ve menfeetlerini leqallashdirmaga bashlayiblar ki, bu da ozunu menfeet vergisi uzre odemelerde ashkar numayish etdirir. Bu ilin 6 ayinin neticelerine gore, qeyri-neft sektorunda menfeet vergisi uzre daxilolmalarda 30% artim qeyde alinib. Eyni zamanda, aksizli mallar istehsal eden muessiselerin fealiyyeti uzerinde effektiv vergi nezaretinin temin olunmasi neticesinde qeyri-neft-qaz sektorunda aksizler uzre artim 4,8 defe teshkil edir. Butovlukde gotursek, EDV, menfeet vergisi, aksizler uzre daxilolmalarin cemi daxilolmalarda xususi cekisinin artdigi mushahide edilir.

Regionlardan da vergi daxilolmalarinin artimi da sevindirici haldir. Bu, olduqca vacibdir, cunki bolgelerde iqtisadi aktivliyin ve sahibkarliq subyektlerinin gelirlerinin artmasi, bir terefden, budce gelirlerinin regional diversifikasiyasina musbet tesir gosterir, diger terefden, regionlarin ozunumaliyyeleshdirme imkanlarinin yaxshilashdigina delalet edir. Cari ilin 6 ayinda oten ilin eyni dovru ile muqayisede erazi vergi orqanlari uzre daxilolmalar 12,6% artib, bunun cemi daxilolmada xususi cekisi 9,5%-den 10%-e qalxib. Tehliller gosterir ki, merkezleshdirilmish daxilolmalar nezere alinmadan, regionlarin oz potensiali uzre daxilolmalari 22,7% artib, EDV, menfeet vergisi, gelir, aksiz ve torpaq vergileri uzre daxilolmalarda musbet dinamika mushahide edilir.

- Biznesin sheffaflashmaya dogru getdiyini qeyd edirsiniz. Vergi daxilolmalarindan bashqa, sheffaflashma gostericileri ozunu daha nede gosterir?

- Budce daxilolmalari, eslinde, butun inkishaf proseslerinin ve islahatlarin bir neticesidir. Bu prosesler arasinda sheffaflashma xususi yere malikdir. Bu ilin oten dovrunde EDV-ye celb olunan dovriyyelerde, qeyri-neft-qaz sektorunun dovriyyelerinde artim templerinin, habele elektron qaime-fakturalarla resmileshen dovriyyelerin artim dinamikasinin suretlenmesi ve bunun umumi dovriyyede xususi cekisinin yukselmesi iqtisadiyyatda sheffaflashma proseslerinin suretlenmesini tesdiq edir.

Sheffaflashma indikatorlarindan biri de EDV-ye celb olunan dovriyyelerin artirimidir. Son bir ilde aktiv EDV odeyicilerinin sayinda 40%-den cox artim qeyde alinib. 2019-cu ilin 6 ayini oten ilin muvafiq dovru ile muqayise etsek, qeyri-neft-qaz sektorunda EDV-ye celb olunan dovriyyelerin hecminin 10,6% artdigini gorerik. Ayriyri sektorlar uzre gotursek, perakende ticaretde EDV dovriyyesi 40%, topdansatish ticaretde ise 25% artib.

Bundan bashqa, bir sira fealiyyet sahelerinde: ticaret sektorunda dovriyye 22,1%, o cumleden perakende ticaretin dovriyyesi 35,2%, topdansatish ticaretin dovriyyesi 13,4%, ictimai iashenin dovriyyesi 25,7% artim numayish etdirir. Bu prosesin ticaret sektorunda suretle getmesi xususile vacibdir, cunki, fikrimizce, boyuk yayinmalar mehz bu sahede ozunu daha qabariq gosterirdi. Perakende ticaretde obyektlerin sayinin dovr erzinde 7,5%, iashede ise 4,8% artmasi fonunda dovriyyelerin yuksek artim templeri onu gosterir ki, sahibkarliq subyektleri daha cox dovriyyeni resmileshdirirler.

Diger muhum indikator e-qaime ile resmileshen dovriyyelerin artimidir. Bilirsiniz ki, Vergiler Nazirliyi mallarin, ishlerin ve xidmetlerin teqdim edilmesi zamani e-qaimeden istifade olunmasina nezareti guclendirib. Bununla bagli istehsal ve ticaret sektorunda calishan sahibkarliq subyektleri ile genish maariflendirme ishleri aparilib ve bu sahede nazirliyin telebleri onlara catdirilib. Bu tedbirler artiq oz neticesini vermekdedir. Cari ilin 6 ayinda oten ilin muvafiq dovru ile muqayisede qeyri-neft sektorunda e-qaime ile resmileshen dovriyyenin cemi dovriyyede xususi cekisi 54,3%-den 61,3%-e yukselib, hecmi ise 20,6% artib. Musbet meyillerden biri istehsal ve topdansatish uzre toplam dovriyyenin 13,8%, o cumleden e-qaime ile resmileshen dovriyyenin 37,1% artmasidir. Neticede istehsal ve topdansatish uzre e-qaime ile resmileshen dovriyyenin cemi dovriyyede xususi cekisi 65,1%den 78,4%e yukselib. Topdansatish ticaretde e-qaime ile resmileshen dovriyyenin hecmi 42%, perakende ticaretde 50%, istehsalda ise 30% artib. Bu gun elde olunan gostericileri tehlil ederken topdansatish ticaretde e-qaime ile resmileshen dovriyyenin cemi dovriyyede xususi cekisinin 65,3%-den 81,7%-e yukseldiyini goruruk. İstehsal sahesinde (qeyri-neft-qaz istehsali) bu gosterici 64,7%-den 73,4%-e qalxib. Diger fealiyyet sahelerinin ekseriyyetinde e-qaime ile resmileshen dovriyyenin cemi dovriyyede xususi cekisinin artdigi mushahide olunur. Bundan bashqa, iyunun 1-ne aktiv obyektlerin (teserrufat subyektlerinin) sayi evvelki ilin muvafiq dovru ile muqayisede 14,4% artib.

Butun bu gostericiler neyi gosterir? Dovriyyenin artim tempinin UDM-in nominal artimini ustelemesi ve e-qaime ile resmileshen dovriyyenin xususi cekisinin artmasi gelirlerin sheffaflashmasi ve eqdlerin senedleshmesi seviyyesinin yukseldiyini gosterir. Bu da "kolge iqtisadiyyati"nin hecminin azalmasi demekdir. Eyni zamanda, EDV dovriyyesinin artim tempinin evezleshdirilen dovriyyenin artim tempini ustelemesi, bank hesabindan EDV depozit hesabina medaxilin artmasi da onu demeye esas verir ki, bank sisteminden kecen dovriyyelerin hecmi hem esas mebleg, hem de EDV meblegi uzre artib ki, bu da "agarma" elametlerinden hesab oluna biler.

- Bu il gelir vergisi uzre guzeshtlerle bagli vergi qanunvericiliyinde muhum bir deyishiklik edildi. Meqsed emek munasibetlerinin sheffaflashmasina nail olmaq idi. Bu gun ilkin neticelerden danishmaq mumkundurmu?

- "Kolge iqtisadiyyati"nin miqyasinin azaldilmasina yonelmish vergi islahatlari sirasinda iqtisadiyyatda emek munasibetlerinin sheffaflashmasi muhum yer tutur. Cari ilden etibaren qeyri-neft sektorunun ozel bolmesi uzre fiziki shexslerin ayliq emekhaqqinin 8 min manatadek olan hissesinin gelir vergisinden 7 il muddetine azad edilmesi muhum fiskal neticeler vermekdedir.Gelir vergisi uzre guzeshtin tetbiqinin fiskal semeresinden danisharken iki muhum aspekte diqqet yetirmek lazimdir. Bunlardan biri baglanmish emek muqavilelerinin sayi, digeri ise emekhaqqi fondudur. Emek bazarinin ve emek munasibetlerinin bashlica gostericileri uzre elde olunmush neticeler demeye esas verir ki, bu sahede sheffaflashma prosesleri artan dinamika uzre inkishaf edir. Guzeshtin tetbiqi ve belelikle, sheffaflashma ucun yaradilan fiskal stimullar neticesinde bu ilin 6 ayi erzinde qeyri-dovlet bolmesinde 77 minden cox yeni emek muqavilesi qeyde alinmishdir ki, bu da hemin dovr erzinde 101 minden cox artmish emek muqavilelerinin sayinin dorddeucunu teshkil edir. En son melumata gore, cari ilin 7 ayinin yekunu uzre olkede cemi emek muqavilelerinin sayinda ilin evvelinden 109 mine yaxin, o cumleden qeyri-dovlet bolmesinde 84 mine yaxin artim olub (umumi say artiminin 77,1%-i). Qeyri-dovlet bolmesi uzre emek muqavilelerinin sayi ticaret sektorunda 22,9 min (umumi artimin 27,3%-i), xidmet sektorunda 16,3 min (umumi artimin 19,5%-i), senayede 15,2 min (umumi artimin 18,1%-i), tikintide ise 10,8 min (umumi artimin 12,9%-i) artib. Belelikle, bu artim daha cox emek muqavilelerinin baglanmamasi hallarinin genish yayildigi iqtisadi fealiyyet sahelerde mushahide olunub. Gorunduyu kimi, emek muqavilelerinin umumi say artiminin esas hissesi gelir vergisi uzre guzeshtlerin tetbiq olundugu qeyri-dovlet bolmesi uzre bash verib ki, bu da cox musbet haldir.

Butun bu proseslerin neticesinde cari ilin ilk yarisinda oten ilin eyni dovru ile muqayisede qeyri-neft-qeyri-dovlet sektorunda emekhaqqi fondunun hecmi 22,8%, o cumleden minimum emekhaqqinin artirilmasinin tesirleri cixilmaqla 21,4% artib. Bele bir sheraitde cemi emekhaqqi fondunun ehalinin pul gelirlerine nisbeti 2,5% bendi yukselmishdir.

Belelikle, emek muqavilesi olmayan ishcilerin sayi azalmaqdadir ki, bu da muzdlu ishcilerin cemi meshgul ehalide xususi cekisinin artmasina, neticede ishcilerin resmi emek bazarinda ve pensiya sisteminde ishtirak seviyyesinin yukselmesine sherait yaradir. Muzdlu ishci sayinin artmasi emekhaqqi fondunun mebleginin, onun UDM-de ve ehalinin pul gelirlerinde xususi cekisinin yukselmesine elverishli zemin yaradir. Emekhaqqi kartlarinin sayinda da adekvat artimlar emek bazarinda sheffaflashma proseslerini tesdiq edir.

- O zaman demek olarmi ki, gelir vergisi uzre verilmish guzeshtler neticesinde budce itkileri berpa olunmaga bashlayib?

- Gelir vergisi uzre guzeshtin tetbiqinin fiskal semeresi mecburi dovlet sosial sigorta haqlari ve ishsizlikden sigorta haqlari uzre daxilolmalarin artim dinamikasinda ozunu gosterir. Gelir vergisi uzre budce itkileri berpa edilen emek muqavileleri ve sosial odenishlerin artimi ile kompensasiya olunur. Bu odemeler uzre elave daxilolmalar sosial mudafie sisteminin maliyyeleshmesi menbelerinin genishlenmesine zemin yaradir.

Emek bazarinin sheffaflashmaga bashlamasi, neticede ishci sayinin ve emekhaqqi fondunun yuksek artim dinamikasinin mushahide olunmasi sheraitinde bu ilin 6 ayinda oten ilin muvafiq dovru ile muqayisede sosial sigorta haqlari uzre daxilolmalar 16,3% artaraq 1,273 milyard manat teshkil edib, proqnoz 112,5% icra olunub. Qeyri-budce teshkilatlari uzre ise daxilolmalar 18% artib, proqnoz 116% icra edilib. İshsizlikden sigorta haqlari uzre daxilolmalar 47% artaraq 48 milyon manat teshkil edib, proqnoz 116% icra edilib. Qeyri-budce teshkilatlari uzre ise hemin daxilolmalar 60% artib, proqnoz 121% icra edilib.

Belelikle, gelir vergisi uzre guzeshtlerin quvveye minmesi ile emek munasibetlerinin sheffaflashmaga bashlamasi sosial sigorta ve ishsizlikden sigorta haqlari uzre daxilolmalarin da yuksek artim dinamikasinin formalashmasina zemin yaradir. Bu da, netice etibarile, Dovlet Sosial Mudafie Fondunun gelirlerinin artmasina ve dovlet budcesinin bu sahe ile bagli maliyye yukunun azalmasina imkan verir. Tesadufi deyil ki, son illerde ilk defe olaraq mehz bu il Dovlet Sosial Mudafie Fonduna dovlet budcesinden edilen transfertlerin hecmi azaldilib.

- Vergi yoxlamalarinin sayinin azaldildigi bildirilir. Bu yanashma ne qeder davam edecek?

- Vergiler Nazirliyi vergi ohdeliklerine konullu emeletme seviyyesinin yukseldilmesine calishir. Bizim meqsedimiz yoxlama aparmaq deyil, vergi odeyicisini nezaret tedbirlerine meruz qoymadan oz ohdeliyini vaxtinda ve tam hecmde yerine yetirmesine nail olmaqdir. Vergi orqanlarinin ishci heyetinin sayi texminen 2.300 nefer teshkil edir, aktiv vergi odeyicilerinin sayi ise 450 mini kecir. Bele olan halda, isteseniz de bu sayda odeyicini yoxlamaya celb ede bilmezsiniz. Bu baximdan, vergi orqanlari daha cox muasir reqemsal texnologiyalardan istifade etmekle mesafeden nezaret imkanlarini artirmaga calishirlar. Bu, daha effektiv yoldur, eyni zamanda vergi odeyicisinin birbasha fealiyyetine mudaxile etmeden heyata kecirilen usuldur. Bu gun vergi yoxlamasi yalniz fealiyyetinde ehemiyyetli yayinmalara shubhe yaranan odeyicilerde teyin edilir.

Qeyd etmek lazimdir ki, vergi daxilolmalarinda yuksek artim tempi vergi nezareti tedbirlerin sayinin xeyli azalmasi sheraitinde bash verir. Bele ki, cari ilin 6 ayinda oten ilin muvafiq dovru ile muqayisede seyyar vergi yoxlamalarinin sayi 2,7 defe, 2017-ci ilin muvafiq dovrune nisbeten ise 6 defe azalib. Evezinde ise qeyri-neft sektorunda konullu shekilde odenilen vergilerin cemi qeyri-neft vergi daxilolmalarinda xususi cekisi 92%-i otub. Bu gostericinin ehemiyyetli derecede yukselmesi mehz vergi yoxlamalarinin azalmasi sheraitinde mushahide olunub. Butun bunlar sheffaflashma ucun verilmish vergi stimullarinin tetbiqi, vergi odeyicileri ile vergi orqanlari arasinda sheffaf munasibetlerin formalashmaga bashlamasi, vergi odeyicilerine gosterilen xidmetlerin ceshidinin genishlenmesi ve keyfiyyetinin artirilmasi, habele vergi inzibatciligi sahesinde davamli olaraq koklu islahatlarin aparilmasi ile baglidir.

Telegramda izleyin

instagramda izleyin