ABSh-la Cin arasinda bashlayan ticaret muharibesi olkemizi de tehdid edir.

Dunyanin iki neheng iqtisadiyyatina malik ABSh-la Cin arasindaki ticaret muharibesi fonunda dunya neft bazarinda qiymetlerin suretli enishi davam edir. Avqustun 7-de bu ilin yanvarindan beri ikinci defe dunya bazarinda "Brent" markali neftin 1 barelinin qiymeti 58 dollardan ashagi dushub.

Dunen gun erzinde ucuzlashma davam edib – 57.45 dollar.

Bloomberg-in melumatina gore, bu qiymete birjalarda sentyabr-oktyabr aylari ucun muqavileler baglanib. Ucuzlashma Azerbaycan neftinden de yan otmeyib. Bele ki, dunya bazarinda "Azeri Light" (CİF) markali neft de ucuzlashib. Azerbaycan neftinin 1 barele olan qiymeti 3,51 dollar azalaraq 58,81 dollara beraber olub.

Neftin ardinca dunya birjalarinda sixilmish qazin (LNG) da qiymeti keskin ucuzlashmaga bashlayib. Caspianbarrel Agentliyinin melumatina gore, dunen 1 BTU (Britaniya termik vahidi) 2.107 dollardan 2.098 dollara dushub: "Min kubmetre cevirdikde, bu, teqriben 80 dollar edir. Evveller qiymet adeten 4-5 BTU arasinda deyishirdi, yeni 150-160 dollar".

Qeyd edek ki, hele ki bazardaki enme prosesini dayandiracaq musbet siqnallar yoxdur. Eksine, aciqlanan melumatlar neftin qiymetinin enmesi prosesini daha da suretlendirecek xarakterlidir. Bu melumatlardan biri qlobal iqtisadi artimin proqnozlashdirilandan ashagi hedde olmasidir. Xususile nefte telebati artiran Cin iqtisadiyyatinda boyumenin yavashimasi bazara ciddi tesire malik siqnal hesab olunur. Bele ki, bu ilin 2-ci rubunde Cinde UDM-in artimi 6,2 faiz teshkil edib ki, bu, 1992-ci ilden beri en ashagi reqemdir. 2018-ci ilin yekunlarina esasen Cinde UDM-in artim tempi 6,6 faiz olmushdu, bu da 1990-ci ilden beri en ashagi seviyyedir.

Analitikler hesab edirler ki, ABSh-in Cinle bashlatdigi ticaret savashinin getdikce keskinleshmesi Asiya nehenginde iqtisadi azalmanin suretlenmesine sebeb olacaq. Bu ise bazarda telebin keskin azalmasi demekdir. Diger terefden, ekser analitik merkezler dunyanin yeni qlobal iqtisadi bohran erefesinde oldugu qenaetindedir. Hesab olunur ki, yeni qlobal bohran artiq 2020-ci ilden bashlaya biler. Bohranin esas sebebi kimi tsiklik inkishaf dovrunun basha catmasi, yeni tenezzul merhelesinin bashlanmasi zamaninin yetishmesi gosterilir. Bohranlar tarixine nezer yetirsek, ekser bohranlar arasinda 7-11 illik fasilenin oldugunu gormek mumkundur. Bu ise 2008-2009-cu iller bohranindan sonraki artim dovrunun sona catmaqda oldugu demekdir.

Analitik merkezlerin hesablamalarina gore, ABSh iqtisadiyyati 10 ildir ki, davamli olaraq boyuyur – bu, son 150 ilde ilk defedir. ABSh fond bazari bu inkishafin onunde gedir. S&P indeksi 2009-cu ile nisbeten 4 defe artaraq, tarixi maksimuma catib, Dow Jones indeksi ise 3,7 defe artib. Bundan elave, dunya olkeleri bu artimlar fonunda oz vesaitlerini risklerden sigortalamaq ucun qizila investisiyalari keskin artiriblar. Neticede qizilin 1 unsiyasinin qiymeti 1500 dollari kecib. Qizila investisiyalarin artmasi yeni bohranin ilk elametlerinden biri hesab olunur.

Hesab olunur ki, novbeti bohran evvelki butun bohranlardan daha keskin ola biler. Buna kapitallashma seviyyesinin yuksek olmasi getirib cixaracaq. Bele ki, dunya seviyyeli bir cox shirketlerin kapitallashmasi ayriyri dovletlerden daha yuksek heddedir. Bu ise bohranda itkilerin daha boyuk olmasina getirib cixara biler.

Qlobal bohrana getirecek ikinci amil kimi dunya olkelerinin xarici borclarinin ifrat hedde catmasi hesab edilir. Meselen, ABSh-in xarici borcu olke UDM-nin 80 faizi heddine – 22 trilyon dollara catib, artim davam edir. Ve tehlukeli meqam budur ki, bu borcun 20 faizi Cinin elindedir. Ticaret savashinda ciddi zerer goreceyi teqdirde Cinin ABSh-in borc kagizlarindan imtina etmesi Vashinqtonu tarixinde gormediyi bohrana sala biler.

Dunyanin ikinci boyuk iqtisadiyyatina malik Cinde de dovlet borcu yuksek heddedir. Bu olkenin 30 illik davamli iqtisadi artiminin arxasinda UDEM-in 300 faizine catan borc dayanir.

Daha tehlukeli bir meqam budur ki, kapitallama ve dovlet borcunun artimi qlobal istehsalin azalmasi ile mushayiet olunur.

Dunya uzre inflyasiya gostericisi 2 faizden ashagidir. Bu ise qlobal istehlakci telebinin azaldigini gosterir. Telebin azalmasi ise ardinca teklifin artmasinin qarshisini alir.

Nehayet, Cinin bank sektorundaki problemler qlobal bohrani bashladacaq amillerden biri ola biler. Cinde bank sistemi ciddi shekilde problemli kredit bohrani yashayir. Dovlet proqramlari cercivesinde verilmish yuz milyard dollarla kreditler geri qaytarilmir, bu ise bank sektorunda keskin problemler yaradir. Son 3 ilde Cin hokumetinin banklari desteklemek ucun atdigi addimlar gozlenilen neticeni vermir: "olu" kreditlerin miqdari hedsiz derecede coxdur.

Bohranin haradan, hansi olkeden bashlanmasi esas deyil. Esas odur ki, ABSh, Avropa Birliyi ve Cinin elinde bohranin tesirlerini yumshaldacaq ricaqlar faktiki olaraq movcud deyil. Bele ki, ucot dereceleri tarixde en ashagi heddedir: Avropada 0 faiz, ABSh-da 2-2,25 faiz. Bu ise bohran dovrunde merkez banklarin manevr imkanlarini sifira endirir.

Tecrube gosterir ki, tebii servetlerden asili olan olkeler dunya bohranindan daha cox tesirlenirler. Bu baximdan, gelirlerinin 90 faize yaxinini neft-qaz satishindan elde eden Azerbaycan ucun hem ABSh-Cin ticaret savashi, hem de qlobal bohran gozlentileri musbet siqnallar hesab olunmur. Bu sheraitde Azerbaycanin makroiqtisadi sabitliyi saxlamaq, budce gelirlerini temin etmek ve sair istiqametlerde yurudeceyi siyaset ciddi shekilde muzakire olunmaqdadir.Enerji meseleleri uzre ekspert, Neft Arashdirmalari Merkezinin rehberi İlham Shaban bildirir ki, bu ilin 7 ayinda Azerbaycan neftinin orta satish qiymeti 66 dollardan yuxari olub: "Evvela, bu il erzinde neftin qiymetinin 60 dollardan ashagi dushmesi hali bir nece defe tekrarlanib. Rusiya Maliyye Nazirliyinin melumatina gore, Uralsk markali neftin 7 ayda orta qiymeti 65 dollardan yuxari olub. Bu halda, Azerbaycan nefti minimum 66,5 dollar olub. Bu ise budcede nezerde tutulandan 11 faizden de yuksek gosterici demekdir. Bundan sonra dunya bazarinda qiymet gerek 2 ay da 60 dollardan ashagi olsun ki, orta qiymet gelib 60 dollardan ashagi dushsun. Bu ise 3-cu rubun sonuna qeder qiymetin proqnozlashdirilan hedde olmasi demekdir".

Ekspertin fikrince, bu halda, Azerbaycan hokumetinin budceye yeniden baxmasina her hansi ehtiyac qalmir:"Hokumet onsuz da hemishe budce xerclemelerinde ehtiyatli siyaset yurudur. Yeni ilin son aylarinda qiymet 60 dollardan ashagi olsa bele, budce deyishikliyine ehtiyac yaranmayacaq. Eger qiymet enishi uzunmuddetli olsa bele, Azerbaycanin Dovlet Neft Fondu var. Novbeti il ucun budce hele yenice hazirlanir. Hesab edirem ki, 55 dollar Azerbaycan hokumeti ucun comfort qiymetdir. Hokumet gelen il ucun neft istehsali hecmini de nezere almaqla rasional budce tertib etmekle cetinliklerin qarshisini ala biler. Mutleq shert deyil ki, budce xercleri bu il 24 milyard olubsa, gelen il de o qeder olsun. Bu il bir sira xerctutumlu layiheler, islahatlar basha catib, besh boyuk zavod ishe salinib. Bu il dovlet kreditlerle bagli SOCAR yardim edirdi. Gelen il buna ehtiyac qalmir artiq. Yeni xercleri optimallashdirmaqla neftin qiymetinin ucuzlashmasi halinda bele Azerbaycan veziyyetden itkisiz cixa biler, yeter ki, hokumet herterefli hesablamalar aparmaqla budce tertib etsin".


(musavat.com)

Telegramda izleyin

instagramda izleyin