Anarim.Az Kulis.az istinaden Eldar Quliyevin "Babek" filminin tehlilini teqdim edir.

Bu ekran eserinde gorkemli serkerde, siyasi xadim, Xurremilerin azadliq herekatina bashciliq eden Babekin bioqrafiyasinin ehemiyyetli hissesi-esasen ereb ishgalcilarina qarshi mubarizesi tesvir olunur. 1979-cu ilde lente alinan filmde ictimai-siyasi-medeni muhitin tesvirinden bashqa, daxilde geden siyasi mubarizeler de eksini tapib.

"Mosfilm" ve "Azerbaycanfilm" kinostudiyalarinin birge istehsali olan "Babek" milli kinomuzun en yaxshi tarixi filmidir. Eslinde Azerbaycan kinematorafiyasinda tarixi kinonun enenesi guclu ve zengin deyil. İster sovet, ister musteqillik doneminde cekilen tarixi-bioqrafik filmlerin ekseri bedii-estetik, ozellikle dramaturji, ssenari, ele rejissor ishi baximindan da ugursuzdur. Cox teeessuf ki, musteqillik qazandigimiz donemde "Babek" kimi irimiqyasli, ugurlu film cekilmedi.

Yeri gelmishken, "Babek" kinomuzun en bahali filmi, muasir dille desek, blokbasterdir. Umumi budcesi 1 milyon 650 min rubl olan filme Moskva 650 min, Baki 1 milyon rubl ayirmishdi. Ve birinci kateqoriya alan "Babek"e bir il erzinde 35 milyon tamashacisi baxib, ustelik, o, 60 yaxin olke terefinden alinib.

Filmin vizual uslubunda poetik tesvirler, dialoqlarinda pafos ustunluk teshkil edir. Lakin butun situasiyalarda- ister siyasi muzakire ve doyush sehnelerinde, ister sevgi munasibetlerinin, isterse de ata-ogul konfiktinin tesviri zamani qehremanliq ve dramatik pafos filmin strukturunda tebii shekilde eriyir ve bu zaman pafos saxtaliq kimi yox, personajlarin gundelik nitqinin, heyatinin zeruri parcasi kimi meydana cixir.

Hec shubhesiz ki, qaldirdigi problemlere gore "Babek" butun dovrlerimizle sesleshir. Amma elbette ki, mesele tekce filmin merkezinde dayanan problemlerde deyil. Ona qalsa, musteqillik dovrumuzde lente alinan, "Cavad xan"in, "Hokmdarin taleyi"nin de ideya problematikasi muasir tariximizin gerceklilkleri baximindan aktualdir. Ancaq adi cekilen ekran ishlerinin bedii keyfiyyeti ashagidir. Bu filmlerdeki aktyor oyunlarinin (xususen de bash rollarin ifacilari Nureddin Mehdixanlini, Fexreddin Manafovu nezerde tuturam) keyfiyyetinden ise danishmaga deymez. Eger biz real Babeki Rasim Balayevin parlaq (sozun heqiqi menasinda) ifasindaki Babekle eyni seviyyede qebul edirikse, bu sozleri Cavad xanin, İbrahimxelil xanin ifacilari haqda demek olmaz.

"Babek" filminde daha onemli mesele Eldar Quliyevin, operator Rasim İsmayilovun hekayenin adekvat ekran hellini, ifade vasitelerini, estetikasini tapmasidir. Bundan bashqa ssenari (Enver Memmedxanli) de yigcam, seliqeli ishlenib. Babekin siyasi mubarizesi ile yanashi diger paralel xettler-onun qadinlarla munasibeti, oglu ile munaqishesi, idarecilik bacarigi esas xettle butunleshir. Vacib bir meqami qeyd edim ki, "Babek" filmini Hesen Seyidbeyli cekmeliydi. Kino tediqiqatcisi Neriman Ebdurrehmanlinin sozlerine gore, Hesen Seyidbeylinin "Babek" filminden imtinasinin sebeblerinden biri ssenarist Enver Memmedxanli ile arasindaki fikir ayriligi olub, bundan bashqa Merkezi Komitenin medeniyyet shobesinin mudiri Azad Sherifov da imkan vermeyib ki, Seyidbeyli ssenarinin strukturunu deyishsin: "Hesen muellim oz konsepsiyasini qoymaga, ssenarini deyishdirmeye calishib. Enver Memmedxanlinin ssenarisi eslinde tarixi faktlara soykenmirdi. Seyidbeyli Ziya Bunyadovu film istehsalata buraxilanda meslehetci kimi devet etmishdi. Ziya Bunyaov musahibelerinde deyir ki, men cox calishdim ki, ssenari mueyyen ereb menbelerine soykenmesin, cunki onlari cox saxtalashdiriblar. İkinci konflikt filme hazirliq merhelesinde maliyye yeyintisi ile bagli olmushdu ve Seyidbeyli buna etiraz etmishdi".

Neticede Seyidbeyli filmden imtina edib. Bir muddet filme rejissor tapilmayib. Kinostudiyanin sedri Cemil Elibeyov onu bir nece rejissora teklif etse de, razilashmayiblar. Kinostudiya rejissor ucun Moskvaya muraciet edib. Ordan ise Eldar Quliyeve hevale etmeyi meslehet gorubler. Eldar Quliyev once, "Babek"in onun movzusu olmadigini dese de, sonradan cekmeye razilashib. Ve o vaxt xestexanda mualice alan Seyidbeyli ile meslehetlesherek onun xeyir duasini alib. Rejissorun atasi, bestekar Tofiq Quliyev buna gore "Babek"de oglu ile ishlemekden imtina edir. Cunki o, Seyidbeylinin ekser filmlerinde onunla emekdashliq etmishdi. Ve Seyidbeylinin imtinasindan sonra "Babek" de bestekar qisminde calishmagi etik saymir.

Rejissor Ziya Shixlinskinin sozlerine gore, Seyidbeyli ssenaride ilk epizodu dahiyane ishlemishdi: "İlk sehne Babekin ushaqligindan bashlayir, zedrushtlukle bagli bayram kecirilir. Onda ne islam, ne xristianliq dini qebul edilmishdi. Bu zaman erebler hucuma kecerek vehshilik toredir ve Babek bash veren qeddarliqlarin shahidi olur. Yeni ondan sonra o, Babek olur".

Bu menada "Babek" filminde mueyyen dramaturji boshluqlar olsa da, yeni Babekin mubarizesinin sebebi yeterince esaslandirilmasa da (yeri gelmishken, Pervinle Babekin ilk tanishliq epizodlari cekilse de, xoronometrajin uzunlugu sebebinde ixtisara salinib. Ve Pervinin sonraki sehnelerde Babekle hemin tanlshliq epizodunu xatirlatmasi da ehvalatda mueyyen anlashilmazliq yaradir), butun hallarda film kino tariximizde layiqli yeri tutur ve tamashaci onu sevir.

Sozsuz ki, "Babek" her sheyden evvel ideya filmidir. İdeyaliliq filmin her epizodunda eksini tapir. Tesadufi deyil ki, filmde seslenen cox fikirler aforizme cevrilib: "Lakin sen analamadin ki, bu dunyada birce gun azad yashamaq 40 il boyunduruq altinda surunmekden daha ustundur. Azadliq verilmir, alinir, qan bahasina, qurban bahasina. Qorxaq yuz defe olur igid bir defe."


Vurgulanan meselelerden biri olkedaxili daxili konflikt sebebinden milli birliyin alinmamasidir. Cavidanin (Shahmar Elekberov) Ebu İmranla (Yashar Memmedov) dushmen munasibetini Babek yoluna qoymaga, onlari milli birliye cagirsa da buna nail ola bilmir. Onlarin tekbetek doyushun xarakteri ve bir-birini qetlinden sonra, meyitlerin mizani ile muellif aktual mesaj verir: hakimiyyet ugrunda ambisiyalardan, lazimi meqamda guzeshte getmemekden hec kes fayda goturmur ve bu mubarizede qalib teref yoxdur.


Emosional ve mezmunca guclu, tesirli sehneler, dialoqlar tekce peshekar akyor oyununun yox, eyni zamanda deqiq secilmish planlar, rakurslar, montaj helli, menali pauzalar, ressam ishi (Mayis Agabeyov) ve s. sayesinde bash tutur. Babeki seven iki qadinin ilk tanishliq sehnesinde Babekle Zernisenin (Amaliya Penahova) lakonik dialoqu, effektiv, dolgun portret planlari, psixoloji mizanlar sevgi ucbucaginin mahiyyetini deqiq xarakterize edir. Bele epziodlardan biri de ata ile ogul Bugday (Memmed Verdiyev) arasindaki munasibetin tesviridir. Ata-ogul konflikti tedricen serkerde-doyushcu mustevisine kecir.

Filmin esas agirliq merkezi sozsuz ki, Babek rolunun ifacisi Rasim Balayevin ohdesine dushur. Rasim Balayevle "Nesimi" filminde ishleyen Seyidbeyli onu "Babek"e bash rola tesdiq edir. Bezileri "Nesimi"den sonra rejissorun bu addimi risk kimi qebul edir. Lakin Eldar Qulyevin de onun secimini deyishmemesi, alinan netice Seyidbeylinin rejissor intuisiyasinin deqiqliyini ve aktyor secimindeki peshekarligini gosterir.

Rasim Balayevin qehermana, cengavere xas xarizmasi, durushu, ikinci plandaki mukemmel oyunu, cetin psixoloji veziyyetlerde sukutuyla, beden diliyle temkinli ifasi, gozleri ile danishmasi, sesinin, intonasiyasini gucu, soyuqqanli ve emosional vurgulari dogru zamanlaya bilmesi oyununun ugurunu temin edir.

Fikrimi arqumentleshirmek ucun iki epizodu misal cekmek isteyirem. Yuxarida qeyd etdiyim bir epizodda ogluyla konfliktde o, ata statusundan serkerde kimliyine orqanik kecdiyi kimi, oglunun olumune reaksiyasi zamani da serkerde statusundan ata kimliyine kecidde hissler ardiclligini deqiq oynayir. Ve ya qeddar, paranoik tebietli xelife Motesim (Hamlet Xanizade) esir Babeki sindirmaga calishdigi epizodda da o, sadece tesvirin diliyle reaksiya verir.

Filmde edalet ve muabrizlik simvolu kimi teqdim olunan Babekin tedricen cokushunu goruruk: dostlarinin olumunun, bezi silahdashlarinin xeyaneti, sevdiyi qadin terefinden terk edilmesi, ogluna olan meyusluq uzunden derinleshen kederi, agirisi. Lakin yene de onun daxili muqavimeti sarsilmir. Son epizodlardan birinde hemishe qelebelik olan masanin arxasinda Babekin tekliyi onun tenhaliginin ve meglubiyyetinin vizual sherhidir.

Esgerleri ile Hemedana komek meselesi muzakire olunan sehnede mekanin atomosferinde, kompozisiyada Leonardo da Vincinin meshhur "Sonunu sham yemeyi"nin eserinin estetikasinda istinad olunur. Yeri gelmishken bele bir mekan atmosferi ayriyri sehnelerde de ishlenir. Milsacun, Afshinin (Hesenaga Turabov) ittifaq teklifini catdiran elcinin Babekin neheng kolgesi fonunda kicilmish vucudu epizodu. Gah lirik, gah doyush ruhlu, gah folkor musiqisi (bestekar Polad Bulbuloglu) epizodlari tamamlayir.


Sovet doneminde cekilen filmlerde aciq sehnelere mehdudiyyetler vardi. Ona gore o dovr rejissorlalmizin filmlerinde erotizm eyhamli, ince estetika ile ishlenir. "Babek" de istisna deyil. Ve erotizm tekce Zernisenin ehtirasli baxishlarinda tecessum olunmur. Burda ressam ishi de onemli yer tutur. Qedim interyerde qirmizi reng xususi vurgulanir, mekanda dekorlarla, onlari dnuzumu ve renglerlere intimlik sheraiti yaradilir.

Ugurlu epizodlardan biri Babekin Pervinle (Tamara Yandiyeva) sonradan qarshilashmasi sehnesidir. İbn Beisin (Semender Rzayev) duzenlediyi meclisde shehvetli fraqmentlerle Pervinle Babekin baxishlarindaki derin sevgi paralel verilir ve bu mezmun, vizual ziddyyetini ortaya qoyur.

Cekilishler Naxcivandan bashqa, Ramana qalasinda, kinostudiyanin pavilyonunda, Surxanidaki "Ateshgah" mebedinde aparilib. Bezz qalasi cekilishleri Naxcivanla Culfa arasinda olan mekanda lente alinib. Bezz qalasi Mayis Agabeyovun tertib etdiyi dekorasiya esasinda hazrilanmishdi.

Doyush sehnelerine "Mosfilm"in "Kavaler polku"nun diviziyasi, esgerleri, hemcinin Naxcivan serhed qoshunlarinin esgeleri celb olunub. Azerbaycandan bashqa, Gurcustanda, Dashkendde, Moskvada 16 fabrik film ucun 1500 destden artiq paltar tikib.

Babek roluna Aleksandr Abdulov, Hesenaga Turabov, Mikayil Mirze sinaq cekilishlerine devet olunsa da, neticede Rasim Balayevin uzerinde dayanilir. Seyidbeylinin qurlushunda ise Zerniseni Shefiqe Memmedova, Pervini ise Hemide Omerova oynamaliydi.

Telegramda izleyin

instagramda izleyin