Yaxud gercekle yuxunun arasindaki meqam

Qedim Yunan mifologiyasinda Gece ilahesi ki var, o, ekiz olan Yuxu ve Olum tanrilarinin anasidir. Onlar qaranligin sakinleridir ve orada hec vaxt gunesh dogmur. Sanki ora bizim dushuncemizdeki "o dunya" anlayishina oxshar bir mekandir. Yuxu tanrisi yumshaq qelblidir ve insanlarin arasinda da dolanir. Olum tanrisi ise ureyinde zerre qeder de merhemeti olmayan qeddardir. Buna goredir ki, insan yuxudan ayila biler, olumden yox...

"Kaspi" qezeti bildirir ki, fantasmaqorik uslubda cekilmish "Olum novbesi" filminin sujet xetti surrealelementlerle zengindir. "Sinaq Film Produser Merkezi"nin istehsali olan bu filmin ssenari muellifleri yazici-dramaturq İlqar Fehmi ve eyni zamanda filmin qurulushcu rejissoru olan Fikret Eliyev, qurulushcu operatoru Rafiq Quliyev, qurulushcu ressami Mais Agabeyovdur. Qeyd edim ki, fantasmaqoriya fantastik filme benzer, lakin daha cox mistik, qeyri-real hadiseler, obrazlar, qarabasmalarla zengin bir film janridir. "Olum novbesi" filmi de yerle goy arasinda olan bir fezadir. Ve burada cox shey real gorunse de, onlarin helli, subutu yoxdur.

Film Baki kendlerinin birinde bash qehreman Shamilin (rolun ifacisi Shamil Suleymanov) uzunmuddetli yuxudan ayilmasi, dama cixib yagishin altda Allaha dua etmesi, temizlenmek isteyi ile bashlayir. Bu xeber bir anin icinde kende yayilir ve her kes onun tamashasina gelir. Yuxudan heqiqetleri aciqydin gore bilen insan qisminde oyanan Shamile adamlar qeribe baxirlar. Dediklerinin heqiqet oldugunu gorenden sonra ise bunun ozlerine serf etmediyini anlayib, bir az da qiciqlanirlar ona qarshi.

Kecek yagishin altda insanin temizlenmek isteyine. Bele bir inanc var ki, yagish yaganda Allahin dergahi aciq olur ve dualar daha tez qebul edilir. Shamil indiye kimi yashadiqlarinin o biri uzunu artiq tul-perdeden baxan kimi gorur. Yeni gunahlarini da, savablarini da. Ve Allaha dua edibtemizlenmek isteyir. Amma Shamil indi kend sakinlerinin de butun pis emellerinden xeberdardir. Ve onun dediyi heqiqetler hec kimin ureyince deyil. Sanki insanlar bu heqiqetlerden qacir, amma Allahdan qorxmurlar.

Filmde insan nankorlugu meselesi xususi diqqet celb edir. Uzun iller once mecburi kockun kimi ailesi ile birlikde kendde siginacaq tapan kishi – Murtuz, eli coreye catmayanda ona corek veren, qahmar cixan, evine getiren adamlara qarshi deyishir, onlari alcaldir, evinden qovur. Bu adam – elinden-obasindan, torpagindan uzaq dushen biri, bu elin-obanin torpagini satir, pul qazanir, bununla varlanir. Shamil ona deyir ki, bu torpaq muqeddesdir, biz onu hec cirkli ayaqqabi ile de tapdalamazdiq. Meneviyyatini itirmish bu adam ucun muqeddes hec ne yoxdur. O, her kese qarshi aqressiv, qeddardir, onu ancaq pul, var-dovlet maraqlandirir. Bu adam isteklerine o qeder alude olur ki, qizi Baharin Lacina (ne vaxtsa evlerinde onlara siginacaq veren adamin oglu) olan sevgisine de qerezle baxir. Ve sonda onlarin saf mehebbetinin mehvine bais olur.

Filmde Qorxmaz Elilinin canlandirdigi Emirqulu obrazi var ki, o da ozunemexsuslugu ile ferqlenir. Emirqulu kendin berberidir. Hamiya da eyni sozu deyir: "Allah menim omrumden kessin, senin omrune calasin!" Ve bir gun yariyuxulu-yarigercek bir meqamda Ezrail onu aparmaga gelir. Qorxudan rengi saralan Emirqlunun "meni niye tez aparirsan" sualina Ezrail bele cavab verir: "Ozun o qeder dedin ki, Allah menim omrumden kessin, seni omrune calasin, Allah da kesdi". Tebii ki, Emirqulu qorxuya dushur. Sozunu geri goturur. Sonda yuxudan ayilir, amma ozu de gorduyunun tam yuxu ve ya gercek oldugunu anlaya bilmir. Bu detal dualarimiza, arzularimiza diqqetli yanashmali oldugumuza setiralti isharedir.

...Amma Murtuz verdiyi sozden, bagladigi ehdden de uz dondermishdi. Qayidaq Emirquluya. Ozunden zumrece kicik olanlara yumshaq-yumshaq da olsa sozunu deyir, amma meselen, Cahangir Zeynalovun yaratdigi polkovnik Zeynala hec ne deye bilmir. Boyuk meblegde rushvet alir, ancaq sade berberin zehmetinin haqqini vermir. Umumiyyetle, bu filmde zumreler arasindaki tebeqeleshme, ayri-seckilik de on planda verilir. Bu qehremanin beli donqardir. "Donqari qebir duzelder" misalina uygun olaraq, bu adam da filmin sonuna qeder duzelmir, hetta olumle uz-uze gelib geri qayidandan sonra da.

Filmde sevgi xetti de "Leyli ve Mecnun" misali elcatmaz, unyetmez bir meqamdadir. Varli olan Murtuz qizi Bahari ozunun ele ushaq vaxti ad elediyi, "kurekenim" dediyi Lacina vermek istemir. Onu alcaldir, qovur... Sozune naxelef cixir. Ve sonda sevginin aliliyini, muqeddesliyini her sheyden ustun bilen bu iki genc el-ele verib qayalardan – real yukseklikden semavi yuksekliye – buludlara ucalirlar. Eslinde bunun ozu de gercekle yuxunun arasindaki meqamlardan biridir. Yeni hadiseler Xezerin sahilindeki qayaliqda bash verse de, onlar ozlerini denize atmirlar, ashagi enmirler, eksine, aliliye ucalirlar. Burda da rejissor, bunun ne derecede real ve qeyri-real oldugunu, onlarin hara yoxa cixdigini tamashaci dushuncesinin ohdesine buraxir.


Umumiyyetle, Shamilin butun heqiqetleri bilmesi de sual doguran meqamdir. Yeni bir insan yuxu gorub her sheyi nece bile biler?

Qayidiram yene de evvele – olum ve yuxuya. Shamil yuxudan ayilir, onunku olum deyildi, yuxu idi. Yuxuya hem de qisametrajli olum de deyirler axi. Amma olumden ayilmayanlarin yuxusu, artiq tammetrajli, hec vaxt oyanmayacaqlari yuxudur. Shamil oyanir ve her sheyi gorur. Gorduklerinin icinde heqiqetlerden bashqa, olum novbesinde dayanan butun kend sakinleridir. Eslinde bu kend sakinleri ancaq simvolikdir. Butun dunya olum novbesindedir – ushaqli, boyuklu. Biz – sade insanlar, zamanini bilmesek de, herenin oz getme – bu dunyani terketmek vaxti var. Qebirlerin arasinda gezen, tutek calan, Emirqulunu qorxudan ushaq – filmde onu "Ezrail" adlandirirlar, mene hemin bu olum tanrisini xatirlatdi. Bu ushaq kendin ortasinda qarshisinda bir adam oturdub onun ucun hevesle tutek calir. O da "qulaq asir". Melum olur ki, onu dinleyen adam kardir, eslinde, hec ne eshitmir. Ve bunu o da bilir, amma tuteyi calir, dayanmir. Goresen, bununla rejissor, ssenarist ne demek isteyir? Bu heyatda her sheyin bihude olmasinami, yoxsa hec kimin lazimi yerde, lazimi meqamda olmamaginami ishare edirler? Yene de tamashacinin ohdesine buraxilan suallar barede dushunuruk.


Shamil yuxudan oyananda, onu oyanmasi munasibetile tebrik edenlerin de semimiyyetine inanmir. O bilir ki, insanlar, sadece onun olmediyinideqiqleshdirmekden otru gelibler. Ve Shamil deyir: "Gedin, bozbash qonaqligi olmayacaq!" Yeni insanlarin yas yerine kimise itirdiklerinin agricisini bolushmeye yox, eslinde,qarin doydurmaga geldiyini dile getirir.

Butun film surreal hadiseler, maraqli tapintilarla zengindir. Hetta 90 yashli kishinin agil dishi cixartmasi da sual doguran meqamdir.


Filmde insanin nankorlugu qabariq boyalarla eks etdirilib. Yeni yaxshiliqlarin cavabi yamanliqla verilir. Bu, pislenir, aydin meseledir. Diger terefden de, insanlara yaxshiliq etmek ideyasinin vacibliyi tamashaciya ashilanir. Eger bu yaxshiligin qarshiligi pislikle qarshilanirsa nece?.. Yene de insana secim verilir: yaxshi ola bilirsense, yaxshi ol...

Ve filmin sonunda...

Filmin sonunda Shamili gercekleri sille kimi insanlarin uzune vurduguna gore gulleleyir, hetta bir qeder sonra onu defn edirler. Amma sonraki kadrda Shamilin sag oldugunu, evinde yatdigini goruruk. Demeli, Shamilin heyatinin qayesi onun gullelenme aninda bitmeyib. Onun olum novbesinin catmasina hele var...

Telegramda izleyin

instagramda izleyin