Moskva azerbaycanlilari İcmasinin sedri Shamil Tagiyev Anarim.Az saytina musahibe verib.

Hemin musahibeni oxuculara teqdim edirik:

- Oten gun Shushada oldunuz. 30 ilden sonra biz, ishgaldan azad olunmush torpaqlara qovushmushuq. Bununla bagli hisslerinizi oyrenmek isteyirik.





- Shushaya gedish xeberini biz alanda cox sevindik. Shushaya getmek boyuk arzumuz idi. Elbette ki, biz daha once Shushada hec bir zaman olmamishdiq. Yash dovrunden ireli gelerek, orada ola bilmezdik, amma valideynlerimiz orada olublar. Boyuk neslin numayendeleri var. Onlarin danishigindan bilirdik ki, Shusha sheheri, Cidir duzu necedir, gozelliyi, arxitekturasi ve tebieti haqqinda xeberimiz var idi. Biz gedib ora catanda ilk hisslerimiz ele oldu ki, men onu sozle ifade ede bilmerem. Misal ucun deye bilerem ki, uzun muddet gormediyin ve gormeyine umidini kesdiyin bir insan bir anda qarshina cixarsa, nece hiss edersen? Bax, men de bu hissleri yashadim, esasen de Cidir duzune getdikde. Cunki Cidir duzunden Xankendine ve etraf erazilere baxanda, bizim esgerlerimizin o qayalari qalxmasi sehneleri gozumde canlandi. Men Shushaya getmemishden qabaq, bu sheher, oranin alinmasi haqqinda bir nece esgerlerle de sohbet etmishdim. Onlardan biri bele bir soz demishdi: "Biz Shushaya hucum plani hazirlayanda, oz aramizda razilashmishdiq ki, eger icimizden kimse shehid olarsa, biz onu atmayacagiq. Onun vucudunu Shusha torpagina qeder ciynimizde qaldiracagiq".

Men bunu gozumun qarshisina getirende anladim ki, esgerlerimiz nece cetinliklerle bu qayalara qalxirdi, ozu de ciyinlerinde shehid qardashlarinin neshleri ile bunu etmek nece de cetin olub. Hisslerimi sozle ifade etmek mumkun deyil. Artiq orada daxili hissleri saxlamaq cox cetin idi.

Hesab edirem ki, harada yashamasindan asli olmayaraq, her bir azerbaycanli ucun Shusha artiq muqeddes bir shehere cevrilib. Xristianlarda Vatikan ve yaxud İstanbul, yehudilerde Yerusselim-Quds, muselmanlarda hem Quds, hem Mekke, hem Kerbela ve s. Milli deyer yeri kimi de biz Shushani muqeddes bir mekan olaraq secmishik. Men oraya yene getmek isteyerdim, amma teessuf ki, vaxtimiz mehdud oldugu ucun cox yerleri gore bilmedik, istediyimiz yerlere gedib cata bilmedik, amma lazim olan esas yerleri gezdik, gorduk. Bizi oraya aparan ve o gozellikleri bizim gormeyimize imkan veren diaspor komitelerine oz teshekkurumuzu bildirirem. Umidvaram, novbeti defe Azerbaycana gelende oz mashinimizla rahat shekilde Shushaya gedib, istediyimiz kimi geze bilerik.

- Rusiyali investorlarin ishgaldan azad edilmish erazilere yatirimlari gozlenilirmi?





- Siz bilirsiniz ki, investor olan shexs qazanc elde etmek ucun her zaman hansisa bir olkeye mueyyen sahede yatirim etmek isteyir. Biz bilirik ki, hazirda Qarabagda dayanmadan 24 saat ishler gedir. Bu, hem infrastruktur ishleri, hem binalarin berpasidir ve s. Olke bashcisinin cixishlarinda da biz gormushuk ki, cenab Prezident muharibe zamani Azerbaycana dost olan butun olkelerin shirketlerinin Qarabagin yeniden qurulmasinda ishtirak etmek imkaninin oldugunu aciqlamishdi. O, bu yenidenqurmada Rusiyanin da boyuk rol oynadigini vurgulamishdi. Elbette, rus shirketleri de hansisa bir investisiya kampaniyalarinda ishtirak edecekler.

- Cenab Prezident "CNN"ne musahibesi zamani Rusiya sulhmeramlilarina xeberdarliq etdi. Bu xeberdarliqdan sonra Rusiya sulhmeramli quvveleri hansi neticeni cixara biler?





- Elbette, bu, cenab Prezidentin sulhmeramlilara ilk xeberdarligi deyil. Biz bunu defelerle eshitmishik. Hemcinin, biz bilirik ki, sulhmeramlilarin generali Rustem Muradov da deyishdi. Yeni gelen rehberlikde de, zennimce, ish prossesi deyishecek. Ermenilerin oradan bilerekden sulhmeramlilari provokasiyaya cekmesi ishleri de yekunlashacaq. Biz bilirik ki, sulhmeramlilar oraya gelende, onlari provokasiyaya cekirdiler, videocarxlar hazirlayib internetde paylashirdilar ki, Azerbaycan terefi qiciqlansin. Bu yaxinlarda rus sulhmeramlilarinin su paylama prosesinde ushaqlari ellerinde qondarma rejimin bayraqlariyla cixartmishdilar. Onun da sheklini cekib, sosial shebekelerde paylashmishdilar. Esas mesele bu deyil ki, kimse hansisa uydurulmush bir bayragi ve yaxud tarixi elinde tutaraq, kucelere dushsun. Esas mesele bundadir ki, Azerbaycan terefi Qarabaga geden ermeni ve diger bashqa milletlerden olan siyasetcilerin Xankendine buraxilmasi meselesinde oz sert iradlarini bildirsin ve bildirir de. Cunki sulhmeramlilar buna, teessuf ki, goz yumurlar. Oten gunlerde bir rus bloqeri de Qarabaga getmishdi. Gizlin cekilishler ederek gostermishdi ki, sulhmeramlilar oz ishlerine laqeyd yanashirlar. Hetta hemin dehlizden silahla bele, kecen shexsler var. Azerbaycanin bu meselede son noqtesi odur ki, ya Lacin dehlizini oz nezaretine goturmelidir, ya da birbasha orani baglamalidir. Zennimce, bununla butun provokasiyalar bitecek. Xeberdarliqlarin sonu bu mesele ile yekunlasha biler.

- Postmuharibe dovrunden sonra Rusiya ve Ermenistan elaqeleri bolgede hansi deyishikliklere sebeb ola biler?





- Biz bilirik ki, Rusiya Ermenistanda hec de populyar bir dovlet deyil. Bu proses bir gunun ve yaxud 44 gunluk savashin neticesi yox, illerin neticesidir. Siz bilirsiniz ki, regionda en boyuk ABSh sefirliyi mehz Ermenistandadir. 2 minden artiq ishci burada calishir. İkinci bir sefirlik ise İraq Kurdustanindadir ki, orada 1500-e yaxin ishci var. Biz bilirik ki, amerikalilar oz tesirlerini gosterdikleri yere kutlevi shekilde oz diplomatlarini gonderirler. Bu olkelerden biri de, shubhesizdir ki, Ermenistandir. Elbette, Nikol Pashinyanin 2018-ci ilde hakimiyyete gelmesi, bu muharibenin Azerbaycana qarshi provokasiya sheklinde yeridilmesi ve s. faktorlar hec de tesaduf deyildi. Bunun hamisi qurashdirilmish bir shey idi. Gunumuzde Ermenistan hakimiyyeti resmi Moskva ile elaqeler qursa bele, ermeni milleti ve ermeni ictimaiyyeti Rusiyanin yurutduyu siyasetle barishmir. Ermeniler novbeti defe onlar aldadildiqlarini bir daha bunu oz uzerlerinde hiss etdiler. Hetta bu onlarin tarixde ilk aldadilmalari da deyil. Osmanli dovrunde, Car Rusiyasi dovrunde her zaman ermeniler, regionda bash veren hansisa proseslerin gedishatinda bir "alet" kimi istifade olunulublar. Bu defe de bunu oz uzerlerinde cox gozel hiss etdiler.

- Ucterefli sazishde Rusiya oz boynuna dushen ohdelikleri tam yerine yetire bilirmi?





- Bu, agir bir prosesdir. Cunki biz bilirik ki, imzalanan hemin o ucterefli kagiz hec bir sened huququ dashimir. Bu, sadece bir razilashmadir ve razilashmanin da bendleri var. Bu barede her 3 teref hemin o razilashmani oz prizmasindan gorur. Bu yaxinlarda Ermenistan terefi bele bir ifade ishletdi ki, guya hemin razilashmada onlar Qarabagda olan silahli ermeni qruplarinin orani terk etmesine raziliq vermemishdi ki, amma diger iki teref, yeni Rusiya ve Azerbaycan terefi tesdiqleyir ki, bu olmalidir. Yene deyirem, bu, meselenin izahidir. Kimin hansi prizmadan baxacagini biz bilmirik. Esas mesele odur ki, biz bu 5 ilin hec olmasa 3 ilinde hansisa bir qiymet vere bilerik ki, Rusiya oz uzerine dushen ohdelikleri yerine yetirecek ya yox. Bu, bir inteqrasiya, ermenilerin Azerbaycan cemiyyetine adaptasiya olmasi, vetendashliq almasi ve s prosesidir. Bu meselelerin hansi yonde inkishaf edeceyini ise, mence, 1 ilin ve yaxud il yarimin icinde demek biraz cetindir.

- Tovuz doyushleri bashlayan zaman bir cox olkelerde yashayan azerbaycanlilar, destek ucun hemin olkelerde mitinqler kecirtdi. İster Tovuz doyushleri, isterse de Veten muharibesi dovrunde Rusiyada yashayan azerbaycanlilarin orduya desteyi, sizce, qenatebexshdirmi?

- Elbette ki, bizim ucun Rusiya hessas bir bolgedir. Cunki 1992-ci ilde muharibenin en shiddetli dovrunde cox shexsler hem qacqin qisminde, hem de muharibe bitenden sonra ishci miqranti qisminde Rusiyaya uz tutmushdular. Rusiyada boyuk icmalarimiz var. Cem sheklinde olmasa da, sheherlere ve bolgelere "sepelenmish" shekilde movcuddurlar. Rusiyada yashayan azerbaycanlilar, serhedler yaxin olsa da, tez-tez Azerbaycana gedib-gelmirler, bezilerinin Azerbaycana o qeder de bagliliqlari yoxdur. Tovuz hadiseleri ve sonra bash veren Veten muharibesi Rusiyada yashayan azerbaycanlilari mohkem "silkeledi". Bele deyek, qelblerinin bir kuncunde "yatib qalan" Veten sevgisi oyandi. Sonradan, 27 sentyabrda muharibe bashlayanda, demek olar ki, yuzlerle azerbaycanli icmalarimiza muraciet etmeye bashladilar. Onlar hem sefirliyimize, hem konsulluqlarimiza muraicet ederek, Azerbaycana getmek isteyirdiler. Hemin dovrde de pandemiya davam etdiyi ucun serhedler baglanmishdi, Azerbaycana gedib-gelmek cox cetin idi. Yuzlerle hemvetenlerimiz muraciet edirdiler ki, onlari Azerbaycana gondersinler, savasha yollasinlar. Elbette ki, buna bir ehtiyac yox idi. Biz bilirik ki, seferberlik planlanmishdi. Olke daxilinde insanlar toplashmish, cemlenmishdi. Muharibede insan resursu catishmazligi yox idi. Ona gore de orada yashayan azerbaycanlilara getmeklerine ehtiyacin olmadigi deyilirdi. Bunun evezinde ise, bizde olan melumatlara gore, milyonlarla dollarliq herbi levazimatlar, lazim olan tibbi avdanliqlar ordumuza gonderildi. Bu muharibenin bizim dagilmish cemiyyeti polad kimi yeniden berkideceyini gozlemirdik. Gozlediyimizden de artiq oldu.

- Rusiya metbuatinda, elece de Azerbaycan mediasinda orada yashayan azerbaycanlilarin ermeniler terefinden doyulmesi ve ishgence gormesi ile bagli melumatlar gedirdi. Hemin dovrde azerbaycanlilarin tehlukesizliyinin temin edilmesi baresinde hem siz, hem Azerbaycan diasporu, elece de oradaki sefirliyimiz terefinden Rusiya hokumetine hansi muracietler olunmushdu?





- Rusiya yegane dovletlerden biri idi ki, orada azerbaycanlilara qarshi provokasiyalar cox olsa da, zor tetbiqleri olmadi. Biz gorduk ki, Avropada ve Amerikada hemvetenlerimiz ermeniler terefinden sixishdirilir ve doyulur. Rusiya muhiti ise bir az bashqadir. Moskvada qismen konfliktler oldu. Ermenilerin provokasiyalari neticesinde kutlevi davalar oldu. 3 gun Moskvada hadiseler dayanmadi. Rusiya Xususi Xidmet Orqanlari terefinden silsile hebsler bashladildi. Bizim ozumuzu hemin orqanlarda iclaslara cagirdilar, bize konsultasiyalar kecirildi. Bu provokasiyalarin qarshisinin alinilmasi mexanizmi basha salindi. Orada zererceken ve hebs olunan azerbaycanlilarla bagli da meseleler oldu. Eger zererceken Azerbaycan vetendashidirsa, meseleyle birbasha sefirliyimiz meshgul oldu. Rusiya vetendashi olaraq bize muraciet etmishdise, biz onlara huquqi yardim komeyi etmeye calishdiq ki, onlarin vekilleri olsun, huquqlari pozulmasin ve s.

- Pandemiyada hele de davam edir. Pandemiyanin en qizgin vaxtinda Rusiyada yashayan hemvetenlerimize her hansi bir yardim gosterildimi?





Pandemiya Rusiyada martin 27-de bashladi. Dediler ki, bu, 1 hefte surecek, 1 hefteden sonra yene de ish yerleri berpa oluncaq ve heyat qaldigi yerden davam edecek. Buna baxmayaraq, biz basha dushurduk ki, bu, bir heftenin ishi deyil ve mesele hetta yarim iledek uzanacaq. Mart ayinin 28-den biz ofisimizden elanlar vermeye bashladiq. Sosial shebekelerimiz ve saytimiz vasitesile verdiyimiz elanlarda bildirdik ki, ehtiyaci olan azerbaycanlilar bize muraciet ede bilerler. Erzaq yardimi, ilkin tibbi yardimlardir gosterildi. Orada azerbaycanli ish adamlarinin shexsi klinikalari da var. Onlarla danishiqlar apardiq ki, koronavirusa yoluxan hemvetenlerimiz olacaqsa, onlari pulsuz qebul etsinler. İlk merhelede xarici vetendashlari xestexanalar qebul etmirdi. Kim yoluxmushdusa, evde qalirdi ve ne edeceyini bilmirdi. Cunki ortada mualicesi bilinmeyen yeni bir xestelik var idi. Her kes bildiyi kimi ozunu mualice edirdi. Elbette ki, bu sheyleri biz qarshidan gorub, mesele ile bagli oz ishlerimizi gorduk. Sag olsunlar azerbaycanli ish adamlari, bizi tek qoymadilar. Biz tek, oz gucumuze bunlari bacarmazdiq, onlarin da destekleri cox oldu. Umumi siyahiya baxanda, 70-75 min aileye yardim gosterildi. Burada ish adamlarinin desteyi olmasaydi, esasen de Moskva, Sankt Peterburq ve diger sheherlerden yardimlar gelmeseydi, veziyyet tamam bashqa cur ola bilerdi. Bir cox tereflerden bize muracietler oldu ki, onlarin maddi durumu yardim etmeye el vermese bele, komeklik etmek isteyirdiler. Bizde siyahi oldugundan ishimiz daha rahat idi. Biz diger layihelere de qoshulduq. Meselen, en boyuk layihe adinin cekilmesini istemeyen ish adamina mexsus idi. Onun gonderdiyi qutularin uzerinde sadece "Azerbaycan" yazilirdi. Biz o shexsin kimliyini bilirdik. Shexsen men ozum de her seher onun yanina gedirdim. Ora komek istemeye gelenlerle beraber meselenin hell yollarini axatarirdiq. Demek olar ki, Qarabag muharibesindeki birliyimizi mehz hemin zamandan hiss etdik. Orada yashayan azerbaycanlilar oz vetendashlarina, soydashlarina el uzatdilar. Yardimlar bu gun de dayanmir. Yeni bu destek pandemiya ile bashladi, muharibede pik hedde catdi. Muharibeden sonra bir cox qazilerimiz ve shehid ailelerimiz vardir ki, onlarin dovlet terefinden destek ve qaygi gormelerine baxmayaraq, biz de, diaspor olaraq, yanlarinda olmaga calishiriq. Biz bacardigimiz qeder, gucumuz catan qeder, omrumuzun sonunadek onlara yardimci olacagiq.

Rafi Muslumov

Telegramda izleyin

instagramda izleyin