"İlahiyyat İnstitutunun peshekar muellimlerinin yetishdirdikleri telebeler olkemizin dini sahedeki ehtiyaclarini qarshilamaga kifayet eder"

Azerbaycan İlahiyyat İnstitutunun (Aİİ) rektoru Aqil Shirinov Anarim.Az saytina musahibe verib.

Hemin musahibeni teqdim edirik.

- Aqil muellim, evvelce İlahiyyat İnstitutuna builki qebulla bagli melumat vermeyinizi isterdim...

- Her il oldugu kimi, bu il de Dovlet İmtahan Merkezi vasitesile Azerbaycan İlahiyyat İnstitutu Dinshunasliq ve İslamshunasliq ixtisaslari uzre qebul heyata kecirdi. Dinshunasliq ixtisasi uzre qebul test imtahanlari vasitesile aparilir. Hazirda secimler bashlayib. Bitdikden sonra neticeler elan olunacaq. Her il İlahiyyat İnstitutunda ballarimiz artan trendle davam edir. Umid edirem, bu il de yuksek neticeler olacaq. İslamshunasliq ixtisasinda ise test imtahanlarindan elave, Dovlet İmtahan Merkezi vasitesile ve Azerbaycan İlahiyyat İnstitutunun mutexessislerinin, eyni zamanda, Dini Qurumlarla İsh uzre Dovlet Komitesinin mutexessislerinin ishtiraki ile testden sonra Dini-Psixoloji Komissiya musahibe heyata kecirir. Men deyerdim ki, bu ixtisasa regbet yuksekdir.

Cemi 36 yerimiz var, amma bu il 100-den cox muraciet olmushdu. Secim ederken layiq gorulen, biliyi, dunyagorushu ile one cixan namizedleri komissiyadan keciririk. Daha sonra ise Dovlet İmtahan Merkezi onlari ballarina uygun olaraq yerleshdirir. Bu il de bize muraciet eden telebelerin bilik ve dunyagorushu baximindan yuksek keyfiyyete malik oldugunu deye bilerik.

- İster Turkiyede, isterse de Azerbaycandaki turk mekteblerinde din dersleri tedris olunur. Bizim mekteblerde de din dersleri sisteme salinmalidirmi?

- Umumiyyetle, dini tehsil, onun mahiyyeti ve kecirilme terzi ile bagli muxtelif modeller movcuddur. Bu modellerin bir qismi Avropa dovletlerinde, Turkiyede ve dunyanin bashqa olkelerinde tetbiq olunur. Demezdim ki, Azerbaycanda dinle elaqeli melumatlar verilmir. Bildiyiniz kimi, Heyat bilgisi fenninin daxilinde dinle elaqeli muxtelif melumatlar verilir. Bir ilahiyyatci olaraq, bunun tam menasinda yeterli oldugunu dushunmurem. Umid edirem, bu fenn daxilinde dinle elaqeli melumatlar daha keyfiyyetli ve genish formada verilecek. Bununla elaqeli mueyyen ishlerin gorulduyunden xeberdaram. Men dinle elaqeli tesviri bir fennin olmasinin terefdariyam. Eyni zamanda, bu dersler normativ esaslarla kecirilmemelidir. Yeni, "Bu, duzdur" ve ya "Bu, sehvdir" sheklinde deyil, olkemizde movcud olan İslam, Yehudilik, Xristianliq kimi boyuk dinler haqqinda tesviri yolla verilen melumatlari ehtiva etmelidir. Dunya tecrubesinden de cixish ederek bildirmek isterdim ki, dinle bagli derslerin kecirilmesi diger olkelerde oz musbet neticesini gosterir. Teessuf ki, sosial shebekelerde xurafata ve bezen de dozumsuzluk ve radikalizme esaslanan dini tebligatin movcudlugu bir faktdir. Bele tebligata qarshi cemiyyeti sigortalamagin en yaxshi yollarindan biri dinler haqqinda elmi metodlara, elece de sehih menbelere esaslanan biliklerin verilmesidir.

- İlahiyyat İnstitutunun xaricde hansi ali tehsil muessiseleri ile elaqeleri var? Birlikde hansisa layiheler icra edilibmi? Onlardan bir muellim, bir telebe devet olunubmu, yaxud bizden onlara geden varmi?

- İlahiyyat İnstitutu yarandigi gunden etibaren, muxtelif ali tehsil muessiseleri ile munasibetlerimiz movcuddur. Onlarin arasinda Turkiye universitetleri xususi yer tutur. Turkiyenin Marmara, Ankara, Kirikkale, 29 Mayis, Sivas Cumhuriyyet, Kocaeli, Sakarya universitetleri ve bir sira tehsil ocaqlarinin adlarini qeyd ede bilerem ki, bizim onlarla emekdashliq protokollarimiz var. Hemcinin Malayziyanin İslam, İndoneziyanin Ahmad Dahlan, Omsk Dovlet universitetleri ile memorandum imzalamishiq. Eyni zamanda, Moskva İslam İnstitutu, Bolqar İslam Akademiyasi, Ozbekistan İslam Akademiyasi, Qazaxistanin Nur-Mubarek Universiteti, Pakistan İslam İnstitutu ve bir sira diger olkelerdeki universitetlerin bir qismi ile seminarlar teshkil etmishik. Numune kimi Ozbekistan İslam Akademiyasi ile kecirdiyimiz vebinarlari qeyd etmek isterdim. Bu vebinarlarda elmi muzakirelerimiz, muxtelif movzularda faydali diskussiyalarimiz oldu. Kirikkale Universiteti ile birlikde beynelxalq simpozium kecirecekdik, lakin pandemiya sebebinden texire salindi. Bu yaxinlarda ise Pakistanin Khvaja Farid Universitetinin teshkilatciligi ve Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi (AMEA), Azerbaycan İlahiyyat İnstitutu , Turkiyenin Uskudar Universitetinin birge emekdashligi ile "XXİ esr humanitar ve ictimai elmlerde yeni trendler" movzusunda birinci beynelxalq konfransi onlayn shekilde kecirdik. Burada alimlerimiz meruzelerle cixish etdiler.

Muqavilelerimizde qarshiliqli telebe ve muellim mubadilesi oz eksini tapir. Cox teessuf ki, bu, pandemiya dovrune tesaduf etdi. Hemin sebebden hazirda planlashdirdigimiz proqramlari heyata kecire bilmirik, cunki dersler onlayn formatda kecirilir. Dunyamiz pandemiya ile yashamagi oyrenir ve hemcinin umid edirem ki, tezlikle bunlar bitecek ve birbasha telebe-muellim mubadileleri teshkil edeceyik.

- İshgaldan azad olunmush erazilerimizde dini medeniyyet ocaqlarimiz mehv edilib. Bununla bagli İlahiyyat İnstitutu terefinden diger universitetlerle birge ve ya teklikde hemin abideler barede melumat toplusu, yaxud kitab hazirlamagi dushunursunuzmu?

- Azerbaycan İlahiyyat İnstitutu Dini Qurumlarla İsh uzre Dovlet Komitesinin tabeliyindedir. Komitenin Qarabagda dagidilmish abidelerimizle elaqeli xususi neshrleri var. Eyni zamanda, Dini Qurumlarla İsh uzre Dovlet Komitesinin tabeliyinde yaradilan Menevi Deyerlerin Tebligi Fondu bu sahede fealliq numayish etdirir. Gelecekde planimiz var ki, bizim mutexessisler azad olunmush erazilerimize sefer etsinler. Hemin bolgelerimizdeki qebir dashlarinin, qedim abidelerin oxunmasina, hemcinin dagidilmish dini abidelerimizle bagli heqiqetlerin dunya ictimaiyyetine catdirilmasina oz tohfelerini versinler. Bununla elaqeli İlahiyyat İnstitutunun ozunun de neshrleri olsun.

- İlahiyyat İnstitutu yaradilandan etibaren, İran ve İraqa din uzre tehsil almaq ucun gedenlerin sayinda azalma varmi?

- Azerbaycan musteqilliyini elde etdikde 70 illik sovet dovrunden kecmishdi. O dovrde, bildiyiniz kimi, dini fealiyyet ya mehdud idi, ya da umumiyyetle qadagan edilmishdi. Buna gore de dini sahede savadli kadrlara ehtiyac var idi. İlkin dovrler ucun bunu olke daxilinde qarshilamaq mumkun deyildi. Dini tedris, demek olar ki, yox idi. Azerbaycandan bir cox insan buna gore Sherq olkelerine, oradaki elmi, dini merkezlere uz tutdu. Azerbaycanda, artiq dini tehsil veren ocaqlarimiz var. Musteqilliyimizin ilk illerinden etibaren, Baki İslam Universiteti ve Baki Dovlet Universitetinin (BDU) İlahiyyat fakultesi fealiyyet gosterirdi. 2018-ci ilin 9 fevralinda ise Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti cenab İlham Eliyev Azerbaycan İlahiyyat İnstitutunun yaradilmasi ile bagli serencam verdi. Bu serencamla BDU-nun İlahiyyat fakultesi Aİİ-nin strukturuna daxil edildi. Buradaki kadr ehtiyati, kecirilen derslerin mezmunu, muxtelifliyi imkan verir ki, Azerbaycandan kenarda oxumadan, Azerbaycan daxilinde yuksekseviyyeli mutexessisler hazirlansin. Biz cox savadli muellim ehtiyatina malikik. Onlar ister Sherq, ister Qerble elaqeli etrafli melumata sahibdirler. Ereb dilinde, fars dilinde menbeleri birbasha oxuyub arashdira bilirler. Bu muellimlerin yetishdirdiyi telebeler de, shubhesiz, Azerbaycanin dini sahedeki ehtiyaclarini qarshilamaga kifayet eder. Magistratura, doktorantura seviyyelerinde xarici olkelere gedib, oradaki tehsille maraqlanmagin terefdariyam. Kadr potensiali etibarile, Azerbaycanda dini sahede savadli, eyni zamanda milli kadrlarin hazirlanmasinda İlahiyyat İnstitutunun evezsiz rol oynayacagindan eminem.

– İlahiyyat İnstitutunun yerli hansi universitetlerle elaqesi var?

– Elbette, bizim universitetler arasinda ister Bakida yerleshen, ister bolgelerde fealiyyet gosteren ali tehsil muessiseleri ile elaqelerimiz var. Baki Dovlet Universiteti, Azerbaycan Pedaqoji Universiteti, Azerbaycan Diller Universiteti, Mingecevir Dovlet Universiteti, Lenkeran Dovlet Universiteti ve bir cox universitetlerle yaxin elaqelerimiz movcuddur.

- İlahiyyat İnstitutunda tehsil almaq isteyenler arasinda qizlar, yoxsa oglanlar ustunluk teshkil edir?

- Men deyerdim ki, hem oglanlarin, hem qizlarin Aİİ-ye regbeti var. Mueyyen ixtisaslar var ki, orada qizlari, mueyyen ixtisaslar da var ki, daha cox oglanlari goruruk. İlahiyyat sahesinde ister "Dinshunasliq", ister "İslamshunasliq" ixtisaslari uzre tehsil alan telebelerimize diqqet yetirdikde, hem qizlarin, hem oglanlarin regbet gosterdiklerinin shahidi oluruq.

- İlahiyyat İnstitutu deyende, her kesin aglina, sadece, dini fenlerin tedris edildiyi gelir. Bilirik ki, dinden elave de diger fenler tedris olunur. Bu barede melumat vermeyinizi xahish edirem.

- İlahiyyat sahesine tekce teoloji bir sahe kimi baxmaq duzgun deyildir. İlahiyyat İnstitutunda, shubhesiz, enenevi İslam elmlerini oyredirik. Hemcinin İslam dininden elave, dunyanin boyuk dinleri de burada oyredilir. Dinler haqqinda tekce ilahiyyat aspektinden melumatlar vermirik. Eyni zamanda, sosioloji, felsefi, psixoloji aspektlere diqqet edirik. Misal ucun, bizde Din psixologiyasi, Din sosiologiyasi fenleri var, amma evvelinde "din" sozunun olmasi onlari dini fenn halina getirmir. Din sosiologiyasi dine sosioloji prizmadan baxan bir fendir. Din psixologiyasi da dine psixoloji noqteyi-nezerden yanashir, her ikisi dunyevi xarakter dashiyir. Din felsefesi de hemcinin dinin esas muddealarinin felsefi baximdan deyerlendirilmesine esaslanir. Yeni bizde tekce ilahiyyatla elaqeli enenevi fenler oyredilmir. Fiqh, Hedis, Tefsir, Kelam ve diger dini fenleri tedris edirik, amma bununla yanashi, dine sosioloji, felsefi ve psixoloji prizmalardan yanashan fenlerimiz de movcuddur. Hemcinin Azerbaycan tarixi, Multikulturalizme girish, Nitq medeniyyeti ve diger dunyevi fenler de Aİİ-de tedris olunur.

Azerbaycan İlahiyyat İnstitutu felsefe derslerinin en cox kecirildiyi ali tehsil muessiselerinden biri, hetta birincisidir. Biz umumi Felsefe, Din felsefesi, İslam felsefesi, Felsefe tarixi kecirik. Felsefenin muxtelif aspektlerine xususi onem veririk. Ona gore ki, bir ilahiyyatcinin dunyagorushu tekce dinle mehdudlashmamalidir. İlahiyyatci, eyni zamanda, hem dushunce elmlerini, hem de felsefi elmleri yaxshi bilmeli ve dunyagorushunu daha da genishlendirmelidir. O, tekce felsefe deyil, sosial, humanitar elmlerdeki muasir trendlerden xeberdar olmalidir ki, dini muasir dunyanin realliqlarina uygun shekilde insanlara catdira bilsin.

- İlahiyyat İnstitutunu bitiren telebeler hansi sahelerde calisha bilerler?

- Aİİ-ni "Dinshunasliq" ixtisasi uzre bitirenler daha cox dovlet idarelerinde, Dini Qurumlarla İsh uzre Dovlet Komitesinde, muxtelif bashqa dovlet qurumlarinda dinle elaqeli bolumlerde calisha bilerler. Hemcinin Azerbaycan İlahiyyat İnstitutu, din sahesinde fealiyyet gosteren kolleclerde pedaqoq kimi de fealiyyet gostere bilerler. Hemcinin "İslamshunasliq" ixtisasini bitirenlerin, ilk novbede, din xadimi kimi fealiyyet gostermeleri nezerde tutulur. Bundan bashqa, mezunlarimiz İslam dini ile elaqeli pedaqoji sahelerde de calisha bilerler. Demeyim odur ki, mezunlarimizin calishma sferasi genishdir.

Bir meseleni de qeyd edim ki, İlahiyyat İnstitutunda ereb ve ingilis dilleri oyredilir. Fars dili kursunun acilmasi nezerde tutulur. Magistratura seviyyesinde ise ibri dili tedris olunur. Aİİ-ni yuksek qiymetlerle bitiren telebeler dil sahesinde de yaxshi mutexessis ola bilerler.

- Qeyd etdiniz ki, İslam dininden bashqa, diger boyuk dinler de tedris olunur. İslam dininden elave, daha cox hansi dinler oyredilir?

- Biz calishiriq ki, Azerbaycanda movcud olan dinler haqqinda daha cox melumat verek. Shubhesiz, bunlar Yehudilik ve Xristianliqdir. Bu iki dinin Azerbaycandaki tarixi cox qedimdir. Qafqaz Albaniyasinda xristian dini hakim idi ve esrlerboyu torpaqlarimizda Xristianligin boyuk temellerinin oldugunu gorduk.

Bilirsiniz ki, hemin dovrde kilseler, monastirlar insha olunub. Teessuf ki, ermeniler bunlari da ozununkuleshdirmeye calishiblar. Bu baximdan, Azerbaycanin xristian irsine sahib cixmaliyiq. Yehudiliyin Azerbaycandaki tarixi 2500 ilden coxdur. Olkemizde Yehudiliyin muxtelif qollari yashayir. Ona gore Aİİ-de bu iki dinin oyredilmesine xususi diqqet ayiririq. Qeyd edim ki, dunyada bu dinlerden elave de boyuk dinler var. Hinduizm, Buddizm, Konfutsicilik, Taosizm dinlerinin yuzmilyonlarla mensubu var. Dinler tarixi fenni bunlari da oyredir. Telebe magistratura seviyyesinde "Dinler tarixi" ixtisasini secerek istediyi din haqqinda daha cox tedqiqat apara biler. Dunya artiq qloballashib, hetta bele bir deyim de var ki, dunya kicik bir kende donub. Bu sebebden, dunya dinlerini tanimali, movcud olan real veziyyeti bilmeliyik.

- Ecnebi telebelerin İlahiyyat İnstitutuna qebulu heyata kecirilirmi?

- İnstitutumuza her il ecnebi telebelerin qebulu heyata kecirilir. Bizim ecnebi telebelerimiz hazirda movcuddur. Bunlar daha cox xaricde yashayan soydashlarimizdir. Onlar ucun xususi imkanlar yaradiriq – teqaud ayirir, eyni zamanda, burada qalmaq ve yemek xerclerini institut qarshilayir.

- Qeyri-muselman telebeniz olubmu ki, İnstitutunuzda tehsil alib, İslami oyrenmek istesin ve daha sonra muselman olsun?

- Hele ki, tecrubemizde bele halla qarshilashmamishiq. Onu da qeyd edim ki, qeyri-muselman icmalarla da yaxin elaqelerimiz var. Olkemizde fealiyyet gosteren qeyri-muselman icmalarla birlikde mushterek kurslar teshkil etmeyi planlashdiririq.

Aysel Seferzade

Telegramda izleyin

instagramda izleyin